Geest: protest- vernieuwing- aanpassing- verval, protest, vernieuwing, aanpassing, verval…

Typerend voor de spiritualiteit van de kruisbroeders is het gedrag van de subprior van het klooster Glindfeld bij Medebach. Van hem wordt verteld, dat, toen de troepen van Hessen in 1804 kwamen, om het geconfisqueerde klooster in beslag te nemen, hij, de subprior, weigerde het klooster te verlaten, in zijn stoel bleef zitten en de soldaten hem met stoel en al uit het klooster gedragen hebben en in het park voor het klooster hebben neergezet. De oorsprong van de orde was ook een protest van Theodorus en zijn metgezellen tegen het “verwereldlijkte” en onechte leven van de kanunniken aan de bisschopskerk in Luik. Dat is een eerste kenmerk van de spiritualiteit: protest tegen onechtheid, misbruik, onderdrukking, verwatering van de boodschap van Jezus. Tegelijkertijd is een kenmerk van de spiritualiteit een grote mate van verdraagzaamheid en tolerantie. In 1969 riepen de ontwikkelingen in kerk en maatschappij zulke grote tegenstellingen in de Nederlandse provincie van de kruisbroeders op, dat onderzoekers van de Universiteit van Nijmegen toen zeiden, dat ze bij een burgerlijke organisatie een liquidatie zouden aanbevelen bij een dergelijk conflictpotentiaal. Maar bij een religieuze organisatie kan men nog op andere helende krachten vertrouw. Daarom besloten de kruisbroeders door een periode van “elkaar goede dienste bewijzen”, zonder besluiten te nemen, de dreigende breuk te verhinderen. Dat is toen ook gelukt. Die periode heeft ongeveer vijf jaren geduurd. Deze tolerantie houdt verband met de democratische structuur van de orde. Vanaf de oorsprong werd de leiding in de afzonderlijke kloosters en van de gehele orde gekozen. Een verder kenmerk van de geest, die het leven der Kruisbroeders bepaalt, is de betrokkenheid op en het meeleven met de mensen voor wie ze werkzaam zijn. Het leven van de kruisbroeders had steeds twee kanten, naar binnen gekeerd door de contemplatie of het gebedsleven, maar ook naar buiten gekeerd door een of andere vorm van apostolaat of zorg voor de medemensen. Deze nabijheid en betrokkenheid hebben soms ook nadelige gevolgen gehad, een te verregaande aanpassing, waardoor het oorspronkelijk ideaal uit het oog verloren werd. Daardoor zijn er in de loop van de 8 eeuwen geschiedenis in die kleine orde ook veel vernieuwingspogingen nodig geweest. Ook op dit ogenblik verkeren grote delen van deze kleine orde in een veranderingsproces, dat enerzijds gekenmerkt is door een protesthouding tegen alle structuren in maatschappij, kerk en ordestraditie, die als onderdrukkend ervaren worden, die anderzijds gekenmerkt is door het zoeken naar de authentieke waarden van de ordestraditie en van de boodschap van Jezus. Op veel plaatsen is ook een protest tegen de nivellerende en uniformerende functie van het gemeenschapsleven merkbaar, maar ook een herstel van de authentieke waarde van het leven in verbondenheid en gemeenschap. De naam orde van het heilig kruis duidt op de betekenis van dit symbool in het leven van ordesleden. Het kruis van Jezus was een gevolg van zijn protest tegen de bestaande toenmalige religieuze structuren en zijn pleidooi voor authenticiteit. Zo is ook voor velen van ons vandaag dit kruis een symbool voor de weerstand, die men van binnen en van buiten ondervindt, wanneer men tegen onrechtmatige en onderdrukkende structuren protesteert. In de loop van de geschiedenis liep deze kruismentaliteit soms uit in een devotie van het kruis en lijden op zich, maar ook daartegen rees van binnenuit weer protest. De geest, waaruit de kruisbroeders in deze 8 eeuwen geleefd hebben is er een van protest tegen onechtheid, pleidooi voor authenticiteit, nabijheid bij de mensen, tolerantie en democratie, wetend, dat dit weerstand en lijden met zich brengt, maar ook dat daaruit opstanding en nieuw leven ontstaat.